«مهندس منصور واعظی» دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور که از مرداد ماه 86 به این سمت برگزیده شده، در روزهای هفته کتاب جمهوری اسلامی، در گفت‌وگو با روزنامه همشهری برنامه‌ها و اهداف این نهاد را تشریح کرده است. او معتقد است که تسهیل دسترسی مردم به امکانات کتابخانه‌ها، تعدد کتابخانه‌ها و امکان دسترسی به سایت‌های اینترنتی در کتابخانه‌ها، می‌تواند در گسترش فرهنگ مطالعه، مفید و مؤثر باشد.
- با توجه به تعداد زیاد کتابخانه‌های عمومی و سطح پوشش بالای آنها در کشور، برنامه‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی برای جذب مخاطب چیست؟
یکی از 11 سرفصل برنامه 30 ماهه‌ای که برای نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تدوین کرده‌ایم، این است که چگونه باید فرهنگ مطالعه مفید را تقویت کنیم.
بهتر است در ابتدا درباره اصطلاح «مطالعه مفید» حرف بزنیم. توسعه فرهنگ کتابخوانی هدف خوبی است، یعنی هر مقدار بتوانیم کتابخوانی را تقویت کنیم کار خوبی انجام داده‌ایم و گام‌های بلندی به سوی تقویت فضای علمی و پژوهشی کشور برداشته‌ایم. اما ما می‌توانیم هدفی بلندتر از توسعه کتابخوانی داشته باشیم و آن توسعه کتابخوانی مفید است، به این معنی که مطالعه با هدف کشف و دانستن نادانسته‌ها برای فرد کتابخوان صورت بگیرد.
به هر حال بخشی از کتابخوانی که امروز در کشور ما و دیگر کشورها وجود دارد، کتابخوانی تفننی است. این نوع کتابخوانی خوب است و نمی‌خواهیم آن را رد یا محدود کنیم.
چون به هر حال کتابخوانی بهتر از کارهای دیگر است و کار مفیدی است. اما اگر بتوانیم برنامه‌ای طراحی کنیم و نیازهای جوانان کشور را به موضوعات خاص بسنجیم، توسعه کتابخوانی مفید را مدنظر داشته‌ایم که می‌تواند مهم‌تر از توسعه کتابخوانی باشد. نمی‌خواهیم این مسئله را به کتابخوانی محدود کنیم و به همین خاطر از عبارت «مطالعه مفید» استفاده می‌کنیم که مطالعه از طریق کتاب، سایت‌های اینترنتی و... را در بر می‌گیرد. پس هدف مهمی که برای نهاد طراحی کرده‌ایم این است که باید بتواند با کمک همه دستگاه‌ها- خصوصا دستگاه‌های فرهنگی- مطالعه مفید را توسعه ببخشد.
یکی از کارهایی که باید برای تقویت این مطالعه انجام شود، تسهیل دسترسی به امکانات برای مردم است؛ به این نحو که تعداد کتابخانه‌ها بیشتر باشد و کتاب هایی متناسب با نیاز مخاطب داشته باشد، امکان دسترسی به سایت‌ها در کتابخانه‌ها ایجاد شود و کتابخانه‌ها در نزدیک‌ترین فاصله‌ها سامان داده شود. کار دیگری که در فکر انجامش هستیم این است که چگونه می‌توانیم کتابخانه‌ها را از فضای انبار کتاب، به یک مکان برای ایجاد توسعه علمی کشور تبدیل کنیم. در سنت کتابخانه‌های ایران، کتابخانه اساسا یک مرکز برای نگهداری کتاب نبوده، بلکه به‌عنوان یک مرکز علمی هم به آن نگریسته می‌شده و محلی برای مباحثات علمی بوده است.
تحقق این مسئله هم یک برنامه نرم افزاری می‌خواهد و هم یک برنامه امکاناتی. به همین خاطر در طراحی کتابخانه‌های استاندارد مراکز استان و شهرستان‌ها، آنها را فقط به‌عنوان مخزن یا قرائتخانه ندیده‌ایم و تلاش کنیم که به کتابخانه‌های موجود و کتابخانه‌هایی که بعدها ساخته می‌شود، نگاه بومی داشته باشیم.
- فکر نمی‌کنید مطالعه مفید، جهت دادن به مطالعه مردم و محدود کردن مخاطبان از ادبیات داستانی است؟
ما نمی‌گوییم ادبیات داستانی مطالعه نشود و نمی‌خواهیم محدودیتی در این مسئله داشته باشیم. می‌خواهیم بگوییم که مردم اگر علاقه‌مند هستند، درباره موضوعاتی مثل تاریخ و... مطالعه کنند، بهتر است کتاب‌هایی را که به این منظور در کتابخانه‌ها تأمین شده، مطالعه کنند. بنابراین این محدودیت نیست، ایجاد یک امکان است. والا هر کسی که می‌خواهد رمان بخواند نمی‌گوییم نخواند! سعی می‌کنیم بهترین رمان‌ها را تهیه کنیم و در اختیار مخاطبان قرار دهیم.
- کتابداران کتابخانه‌های عمومی آن میزان از اطلاعات را دارند که بتوانند به مراجعه‌کنندگان در موضوعات خاص مشاوره بدهند؟
یکی از کارهایی که باید انجام دهیم این است که بدنه خدماتی خود را تقویت کنیم تا کتابداران ما بتوانند این کار را انجام دهند.
- چه باید کرد که این اتفاق بیفتد؟
اولین گام می‌تواند این باشد که ما برنامه‌ای را تدوین کنیم و در اختیار کتابخانه‌ها قرار دهیم. الان داریم بررسی‌هایی انجام می‌دهیم که گرایش جوانان را در مطالعه مشخص می‌کند. مسلما نمی‌توانیم تمام موضوعات را پوشش دهیم اما موضوعات مهم را انتخاب می‌کنیم و برای هر موضوع کمیته‌های کارشناسی از افراد متخصص همان حوزه تشکیل می‌دهیم که کتاب انتخاب کنند و برنامه مطالعاتی برای جوانان بگذارند. در این راه طبیعتا هم باید کتابداران خود را با این موضوعات آشنا کنیم، هم با تبلیغ، این برنامه را به مردم معرفی کنیم و هم کتاب‌ها را برای کتابخانه‌ها خریداری کنیم.
- سالن مطالعه خیلی از کتابخانه‌ها عملا به سالن‌هایی برای مطالعه کتاب‌های کنکوری تبدیل شده و تبادل نظر و توسعه فرهنگی که از کتابخانه انتظار می‌رود، عملا اتفاق نمی‌افتد. چرا کتابخانه‌ها به این صورت درآمده است؟
به هر حال این یک نیاز جامعه است و نیاز جامعه را باید پاسخ داد. ما مخالف این مسئله نیستیم، چون به هر حال خدمت مناسبی است که به جوان‌ها و نوجوان‌ها داده می‌شود و باید آن را تقویت هم بکنیم. ان شاءالله با اصلاح برنامه‌های آموزشی کشور، دیگر نیاز نداشته باشیم که بچه‌های ما فقط در وقت کنکور و امتحان اهل مطالعه شوند. پس ما نمی‌خواهیم جلوی این مسئله را بگیریم و به آن کمک هم می‌کنیم.
- یعنی در برنامه هایتان به این مسئله توجه کرده اید؟
بله. به هر حال این خدمت خوبی است که کتابخانه‌های عمومی به مردم می‌دهند و نباید آن را تضعیف کنیم. با توسعه امکانات به این مسئله هم توجه کرده‌ایم و نسبت مساحت قرائتخانه و مخزن را به نفع قرائتخانه توسعه داده‌ایم. چون با وضعیت معماری شهری و کوچک شدن خانه‌ها، مردم ممکن است جای مناسبی برای مطالعه نداشته باشند و کتابخانه‌ها باید محل امن و مناسبی برای مطالعه باشند. کتابخانه‌ها می‌توانند در حوزه نظریه‌پردازی علمی هم نقش ایفا کنند. این مسئله بیشتر به دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه بر می‌گردد که فرمایش مقام معظم رهبری را در تقویت کرسی‌های نظریه پردازی علمی محقق کنند. اما کتابخانه‌ها هم می‌توانند چنین نقشی داشته باشند.
مسئله دیگری که به آن فکر کرده‌ایم این است که با ایجاد زمینه‌هایی در فضای فرهنگی کشور، نیاز به مطالعه را تقویت کنیم. بخشی از جامعه ما خصوصا در نظام اداری با خروج از فضای دانشگاهی و قرار گرفتن در یک شغل اداری، دیگر مطالعه نمی‌کنند. باید ببینیم که چگونه می‌توانیم با طراحی برنامه‌هایی، افراد، نیاز به مطالعه را احساس کنند.
کار دیگری هم که در برنامه‌ها داریم این است که بتوانیم با یک سری از دستگاه‌های کشور نظیر وزارت آموزش و پرورش، وزارت راه و ترابری و همچنین مساجد کشور به تفاهم نامه‌هایی برسیم که با مشارکت آنها فضای مطالعه مفید را تقویت کنیم.نهایتا هم یک برنامه تبلیغات مستقیم و غیرمستقیم برای تقویت مطالعه داریم که مجموعه برنامه‌های ما برای رسیدن به اهداف نهاد است. این یک برنامه 30ماهه است که از اول مهر امسال شروع شده و برای اینکه هم تراز با برنامه چهارم توسعه باشد، به صورت 30ماهه تصویب شده است و تا پایان سال 88 را در بر می‌گیرد.
بودجه‌ای که برای سال 86 در نظر گرفته شده چقدر است؟
مسئله بودجه یکی از دردهای ماست و مسئله منابع مالی برای نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور یک مشکل جدی است. تصمیم قانون‌گذار برای بودجه نهاد تصمیم درستی بوده و نگاه بر این بوده که کتابخانه‌های عمومی از فضای دولتی خارج شود و توسط مردم و نهادهای عمومی کشور اداره شود و مدیریت عملا به مرور تحت مدیریت خود مردم و فرهیختگان شهرهای مختلف قرار بگیرد. به همین جهت با تصویب قانون جدید در سال 81 از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جدا شد و قرار شد یک نهاد غیردولتی باشد.
- پیش از این دولت چه می‌کرد؟
پیش از این کتابخانه‌ها زیر نظر ادارات ارشاد شهرستان‌ها بودند و به کارمندان کتابخانه‌ها مثل کارمندان دولت نگاه می‌شد و مزایا و حقوق کارمندان دولت را می‌گرفتند. با تصویب قانون جدید، قرار بر این شد که تمام کتابخانه‌ها در هر جای کشور از وزارت ارشاد جدا شوند و زیر نظر نهاد کتابخانه‌ها قرار بگیرد و در هر شهرستان انجمنی از کتابخانه‌های عمومی تشکیل شود که تمشیت امور کتابخانه‌ها را بر اساس آیین نامه‌های نهاد بر عهده داشته باشند. قرار بر این است که هزینه‌های کتابخانه‌های عمومی از چند منبع تأمین شود. که مهم‌ترین آنها کمک‌های دولتی است و نیم درصد از درآمد کل شهرداری هاست. کمک دولت هست، اما به جهت اینکه کمک‌های دیگر صورت نگرفته، بودجه دولتی خیلی کم است. در مورد شهرداری‌های شهرهای کوچک این کار محقق شده و جا دارد از شهرداران این شهرها تشکر کنم اما در شهرهای بزرگ این نیم درصد داده نمی‌شود و با مشکل جدی تأمین منابع مالی روبه‌رو هستیم که ان‌شاء‌الله بتوانیم با مذاکراتی که در حال انجام است، این مشکل را حل کنیم.
- بودجه اعطایی دولت به نهاد برای سال 86 چقدر است؟
18 میلیارد و 600 میلیون تومان برای پرداخت حقوق و مزایای 3400 پرسنل کتابخانه‌های عمومی است و برای تجهیز کتابخانه‌ها هم بودجه 2 میلیارد و 600میلیون تومانی اعطا شده است. با توجه به اینکه 1800 کتابخانه داریم، به هر کتابخانه 10میلیون تومان می‌رسد. برای هر کتابخانه به‌طور متوسط 3 نفر پرسنل داریم و با این رقم، حقوق سالانه یک پرسنل را نمی‌توانیم تأمین کنیم!
- سیاست‌گذاری مشخصی در خرید کتاب برای کتابخانه‌های عمومی وجود دارد؟
بله. پیش از این خرید کتاب به‌طور متمرکز انجام می‌شد و گروه خاصی تشخیص می‌داد که چه کتاب‌های باید خریداری شود. ما این مسئله را تغییر دادیم و آن را کاملا تخصصی کردیم. به این صورت که 12 کمیته را شکل دادیم که کاملا از عناصر تخصصی تشکیل شده‌اند. 10 کمیته در دسته بندی دیویی کار می‌کنند اما فلسفه و ادبیات کودک و نوجوان را از رده ادبیات به صورت جدا در نظر می‌گیریم.
این کمیته‌ها کتاب‌های هر حوزه را می‌خوانند و 4- 5 عنوان را برای خریداری انتخاب می‌کنند.
روش دیگری که از چند روز قبل فرم هایش ارسال شده و من به آن اعتماد بیشتری دارم این است که مخاطبان نیازهای خود را به کتابخانه اعلام کنند و ما نسبت به خریداری منابع اقدام کنیم.
- نهاد کتابخانه‌های عمومی در هفته کتاب چه برنامه‌هایی دارد؟
در هفته کتاب در تاریخ سی‌ام آبان ماه جاری در محل آمفی تئاتر شورای فرهنگ عمومی در میدان بهارستان، جشن کتابی را برگزار می‌کنیم و از افرادی که در کمک به فرهنگ مطالعه و کمک به نهاد کتابخانه‌های عمومی برنامه‌های جدی داشته اند، تقدیر می‌کنیم. در این مراسم از روسای انجمن‌های کتابخانه‌های عمومی استان‌ها و شهرستان‌ها یعنی استانداران و فرمانداران، دبیران کتابخانه‌های عمومی یعنی مدیران کل و مدیران ارشاد در شهرستان‌ها، مدیران کتابخانه‌های عمومی در استان‌ها و شهرستان‌ها، کتابداران و مسئولان کتابخانه‌ها، خیرین کتابخانه ساز یا خیرینی که به برنامه‌های نهاد کمک کرده اند، واقفین، کتابخوانان برتر و همچنین شهرداران شهرهایی که علاوه بر نیم درصد درآمد کل، کمک‌های بیشتری هم به نهاد کرده اند، تقدیر به عمل می‌آید.
- حرف آخر؟
ملتی با پیشینه فرهنگی ملت ما، خیلی باید به مطالعه، پژوهش و تحقیق توجه داشته باشد و ان‌شاء‌الله بتوانیم در این امر مهم که بزرگان علمی، دینی و سیاسی ما بر آن تأکید داشته اند، گام‌های مؤثری برداریم. رسانه‌ها و مطبوعات می‌توانند کمک بسیاری به این مسئله بکنند. اینکه روزنامه همشهری هر هفته دو صفحه را به کتاب اختصاص داده، جای تقدیر و تشکر دارد. ان شاءالله که بتوانیم فرهنگ مطالعه را در کنار نقش رسانه‌ها تقویت بکنیم.
